TEK SAĞLIK  ve GIDA GÜVENLİĞİ

Bilim dünyası 1800'lerden bu yana hayvanlar ve insanlar arasındaki hastalık süreçlerinde benzerlik olduğunu belirtmişlerdir. Ancak insan ve hayvan tıbbı 20. yüzyıla kadar ayrı ayrı uygulama alanlarına sahip olmuştur.  On dokuzuncu yüzyılda ilk olarak Virchow insan ve hayvanlar arasında geçen bulaşıcı bir hastalığı belirtmek için “zoonoz” terimini kullanmıştır. 2004 yılında Yaban Hayatı Koruma Derneği New York’ta bir araya gelerek “Küreselleşmiş Bir Dünyada Sağlığa Disiplinler arası Köprüler Kurmak” başlıklı bir sempozyum düzenlemiştir. Sempozyumda insanlar, evcil hayvanlar ve vahşi yaşam arasındaki hastalıkların durumu tartışılmış ve insan ve hayvan sağlığına yönelik sağlık tehditleriyle mücadele için öncelikler belirlenmiştir. Bu sempozyum ‘Tek Sağlık’ kavramının temelini oluşturmuştur.

Son yıllarda da ‘Tek Sağlık’ kavramı, halk sağlığı ve hayvan sağlığı ile ilgilenen topluluklarda daha fazla tanınmaya başlanmıştır. Dünyada ve Ülkemizde Tek Sağlık (One Health) Konulu Çalışmalar ve Öneriler Dünyada bu yaklaşımın yayılması amacıyla, dünyanın önde gelen sağlık örgütleri (FAO-OIE-WHO) üçlü bir ortaklık kurmuş ve altyapılarını bu amaçta birleştirmişlerdir. Bu ortaklık “Tek Sağlık” anlayışının temel ilkelerinden olan antibiyotik direnci ile mücadelede uygun antimikrobiyallerin hasta hayvan ve insanlarda etkili olarak kullanılmasına ve küresel olarak kaliteli ilaçlara erişim sağlanmasına çabalamaktadır. 10 FAO tarafından 2011 yılında “Tek Sağlık” stratejik aksiyon planı yayınlanmıştır. Bu planda veterinerlik ve hayvan üretim tesislerinin güçlendirilmesi ile hastalık tehditlerinin daha iyi gözlenmesi ve hayvanların yaşadığı çevrenin geliştirilerek gıda güvencesi ve sağlık güvencesinin sağlanması temel hedef olarak görülmektedir.

Tek Sağlık, yalnızca veteriner hekimleri, tıp doktorlarını ve diğer sağlık personelini değil aynı zamanda hayvanlardan insanlara bulaşabilen ve halk sağlığını tehdit eden bulaşıcı hastalıkların kontrolünü de içeren bir kavramdır.

1996 yılında Dünya Gıda Zirvesi gıda güvenliğini

 "bütün insanların her zaman etkin ve sağlıklı bir yaşam için beslenme ihtiyaçlarını ve besinsel tercihlerini karşılamak amacıyla yeterli, güvenilir ve besleyici gıdaya fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan ulaşabilmeleri"

olarak tanımlamıştır.

Gıda güvenliği “Tek Sağlık” kavramının merkezindedir. En önemli zoonozlar bir şekilde gıda üretim zincirindeki hayvanlarla ilişkilidir.  Son on yıl içerisinde gıda güvenliğinin en önemli konularından birisi, gıda üretim zinciri boyunca sektörler arası işbirliğinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Belli başlı gıda güvenliği olguları, hayvan sağlığı, gıda kontrolü ve insan sağlığı sektörleri arasındaki işbirliği eksikliğinden kayda değer şekilde etkilenmektedir.

Tek sağlık yaklaşımı, yeterli gıda güvenliğini ve sürdürülebilir gıda güvenliğini desteklemek için zoonotik hastalıkların kontrolünde sinerjik olabilir. Zoonoz kontrolü,

1. hayvanlardaki,
2. gıda zincirindeki
3. insanlardaki

mikroorganizmaların kontrolüne dayanmaktadır.

 Buna ek olarak, birçok zoonoz, insanlara bulaşmadan önce hayvanlardan köken aldığı için, en etkili müdahale kaynağında, yani hayvanlarda veya mümkün olmadığı zaman insanlara bulaşmayı engelleyerek başarılır.

Tek Sağlık, sektörler arası işbirliğinin yararlarını ve bu işbirliğine olan ihtiyacı açıkça formüle etmektedir. Gıda ile ilişkili zoonozlar üç ana sınıfa ayrılabilirler: parazitler, bakteriler ve viruslar. Parazitler, konak spesifik ve kayda değer şekilde insan sağlığı yüküne katkıda bulunurken, viruslar SARS, kuş ve domuz gribi gibi genelde belli başlı, küresel salgınlar ile ilişkilidir. Diğer taraftan bakteriyel zoonozlar genelde sporadik fakat geniş yayılımlı hastalık olgularına neden olurlar ve Salmonella ve Campylobacter gibi bütün ülkelerde büyük hastalık yüklerinin sebebidirler.  Bu grupların hepsinde ortak olan, sektörler arası gözetim ve eylem yoluyla, bu hastalıkların yükünde ve ekonomik yansımalarında kayda değer bir azalma potansiyeline sahip olmalarıdır. Bu ise Tek Sağlık yaklaşımının bu alandaki ilerlemeler için önemli bir potansiyel olduğu anlamına gelmektedir.

Sanayileşmiş ülkelerde bile, gıda kaynaklı hastalıklar nispeten yaygın bir fenomendir. Gıda kaynaklı hastalıkların gerçek insidensi faktörlerin birleşiminden ötürü bilinmemektedir. Gıda kaynaklı hastalık vakaları, eğer kişi hasta olmuşsa, tıbbi destek almışsa, dışkı ve diğer örneklerden patojenin varlığı teşhis edilmişse sağlık kuruluşlarına bildirilmektedir. Bu yüzden teşhis almış vakalar gerçekte oluşan gıda kaynaklı hastalıkların sadece küçük bir bölümünü temsil etmektedir. Çoğu insan, gıda kaynaklı hastalık semptomları için tıbbi destek almaz. Ayrıca, bazı gıda kaynaklı hastalıkların teşhisi zordur.

Gıda güvenliği temellinde 5 ana konu içerir:

(1) yerel ve küresel gıda ve yem tedariki ve güvenliği;

(2) gıda ve su kaynaklı hastalıklar: kaynakları ve önlenmesi;

(3) gıda güvenliği;

 (4) gıda üretimi ve

 (5) ekosistem.

Küresel gıda sistemi, gıda ile ilgili malların ve hizmetlerin güvenli bir şekilde ticaretini yapabilme kabiliyetine bağlıdır. Yiyecek ve su, yeni ortaya çıkan ve yeniden yayılmakta olan bulaşıcı hastalıkların yayılması için başlıca yollardır.

Hayvanlardaki hastalık salgınları ve kontaminasyon olayları  uluslararası ticarete olan güveni de bozmaktadır. Küreselleşme zoonotik hastalıklara, gıda kaynaklı hastalık salgınlarına ve çevreye verilen zararlı değişikliklere etkin, etkili, koordine ve kapsamlı yanıt verme gereksinimini arttırırken, ilgili sektörlerdeki paydaşlar, Tek Sağlığın üstünde durduğu bariz linkleri göz önünde bulundurmaksızın ayrı şekilde çalışmaya devam etmektedirler.

İnsan ile hayvanlar arasında hızlı hastalık aktarımı, sağlık, uluslararası ticaret, uluslararası kalkınma ve küresel ekonomi için önemli etkilere neden olmaktadır . İnfluenza virüslerinin neden olduğu salgınlar, Tek Sağlığın uluslararası ilgi odağı olmasına yardımcı olan önemli olaylardır. Bu epidemilerden edinilen dersler, hem halk hem de hayvan sağlığı için kapasite ve altyapı inşa edilmesi ve özel sektöründe dahil olduğu alanlarda kolaylıkla bilgi ve veri paylaşımı ile sağlık alanlarında entegre mikrobik surveylans ihtiyacı da dahil olmak üzere, gıda güvenliğinin geliştirilmesi için uygulamalar sunmaktadır.

 

• Paylaş